ตั้งแต่ครั้งโบราณกาล คนไทยมีความเชื่อว่าต้นข้าวมี "แม่โพสพ" เทพีหรือเทพธิดาให้ความคุ้มครองดูแลต้นข้าวให้เจริญเติบโต เชื่อกันว่าแม่โพสพเป็นเทพธิดาที่มีร่างงาม แต่งกายด้วยผ้าผ่อนแพรพรรณสมัยโบราณ ห่มสไบเฉียง นุ่งผ้าจีบชายกรอมลงมาถึงปลายหน้าแข้ง ไว้ผมยาวสลวยประบ่า มีกระจังกรอบหน้าคล้ายมงกุฎ และจอนหูงอนชดช้อย มือข้างหนึ่งชูรวงข้าว ส่วนอีกข้างถือถุงโภคทรัพย์เต็มถุง ประทับนั่งพับเพียบเรียบร้อยแบบแพนงเชิงอย่างไทยโบราณ ได้รับความเคารพนับถือกราบไหว้บูชา เพื่อความอุดมสมบูรณ์ของพืชพันธุ์ธัญญาหาร ในแต่ละท้องถิ่นมีความเชื่อและตำนานเกี่ยวกับแม่โพสพแตกต่างกันไป แต่มีตำนานหนึ่งที่กล่าวขานกันว่า แม่โพสพมีพี่น้องร่วมอุทร 5 คน คือ แม่โพศรี เป็นตัวแทนข้าวเหนียว แม่โพสพ เป็นตัวแทนข้าวเจ้า แม่นพดารา แม่จันทร์เทวี และแม่สีสุดา เป็นตัวแทนข้าวอื่นๆ
ชาวนาจะกราบไหว้บูชาแม่โพสพในการปลูกข้าวทุกครั้ง เพื่อเป็นการขอขมาและขอพรให้ข้าวออกรวงได้ผลผลิตอย่างเต็มที่ พิธีการทำขวัญข้าวจึงเกิดขึ้นเป็นประเพณีที่สืบทอดกันมาช้านาน ในทุกภาคของประเทศ พิธีการทำขวัญข้าวแตกต่างกันไป แต่ส่วนใหญ่จะกระทำกัน 2 ครั้ง ครั้งแรกเริ่มเมื่อข้าวตั้งท้อง หรือเมื่อต้นข้าวเจริญเติบโตเริ่มออกรวง เชื่อว่าแม่โพสพกำลังตั้งท้องจะมีการทำพิธีสู่ขวัญ ทำขวัญข้าวในทุ่งนา ครั้งที่ 2 เป็นการรับขวัญข้าวเข้ายุ้ง จะกระทำหลังจากเก็บเกี่ยวข้าวเพื่อนำไปเก็บไว้ในยุ้งข้าว ชาวนาบางคนอาจทำง่ายๆ โดยเกี่ยวข้าวกอสุดท้ายในนาแล้วกล่าวคำเรียกขวัญว่า "ขวัญเอยมาเถิดนะขวัญแม่โพสพเอย" หรือบางคนจะคัดข้าวรวงที่งามที่สุด 4-5 รวง มัดติดกันไว้ใต้เรือน แล้วเรียกขวัญข้าวให้ไปอยู่ในยุ้งฉาง
ส่วนเครื่องสังเวยและคำบอกกล่าวรับขวัญแม่โพสพ ชาวนาก็จะใช้แตกต่างกันไป แล้วแต่ความนึกคิดและที่เคยถือปฏิบัติกันมาในแต่ละท้องถิ่นนั้นๆ เช่น นางพิมพ์ภัช โพธิ์ทองคำแก้ว ผู้บุกเบิกการปลูกข้าวหอมนิล และเพื่อนชาวนาในหมู่บ้านบ้านใหญ่ หมู่ 8 ต.บางขุด อ.สรรคบุรี จ.ชัยนาท ทำพิธีบูชาด้วยอาหารคาว-หวาน ดอกไม้บายสี บอกกล่าวด้วยภาษาพูดอย่างง่ายๆ ขอขมาลาโทษจากแม่โพสพ และขอพรให้ข้าวที่หว่านลงนาทุกเมล็ดเจริญเติบโตงอกงาม ให้ผลผลิตอุดมสมบูรณ์
จังหวัดชัยนาทเป็นเมืองอู่ข้าวอู่น้ำที่สำคัญแห่งหนึ่งของประเทศ ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ด้วยความอุดมสมบูรณ์ทางภูมิศาสตร์ พื้นที่ในเขตชลประทานสามารถปลูกข้าวได้มากถึง 3 ครั้ง/ต่อปี และเพื่อเป็นการระลึกถึงพระคุณของแม่โพสพ อีกทั้งเป็นการฉลองครบ 60 ปีแห่งการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก จังหวัดชัยนาทจึงจัดให้มีการทำพิธีบูชาแม่โพสพขึ้นในวันศุกร์ที่ 21 พฤษภาคม 2553 ที่ผ่านมา ณ สนามเขื่อนเจ้าพระยา ตำบลบางหลวง อำเภอสรรพยา จังหวัดชัยนาท ภายใต้ชื่อ "งานเกษตรแม่โพสพ และ Farmers Night ปี 2553" เพื่ออนุรักษ์ประเพณีและวัฒนธรรมที่ดีงามให้สืบทอดต่อไป
นายจำลอง โพธิ์สุข ผู้ว่าราชการจังหวัดชัยนาท เปิดเผยว่า การจัดงานเกษตรแม่โพสพและ Farmers Night ปี 2553 เพื่อให้ผู้มีอาชีพทางการเกษตรได้อนุรักษ์ประเพณีและวัฒนธรรมเกี่ยวกับแม่โพสพ ด้านความสำคัญของข้าว และความสำคัญทางการเกษตร เป็นการเผยแพร่การทำการเกษตรและผลิตผลที่ดีเด่นของจังหวัดชัยนาทให้เป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางแพร่หลายมากยิ่งขึ้น ให้เกษตรกรสามารถนำเทคโนโลยีการเกษตรที่ดีและเหมาะสมไปใช้ได้อย่างถูกต้อง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเรื่องการผลิตข้าวคุณภาพดี การลดต้นทุนการผลิตด้วยการใช้ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่ให้เป็นประโยชน์สูงสุด ใช้อย่างประหยัดควบคู่กับการอนุรักษ์สภาพแวดล้อม ซึ่งจะส่งผลให้สามารถทำการเกษตรได้อย่างยั่งยืน
นายบำรุง ศรีทองใส เกษตรกรจังหวัดชัยนาท กล่าวว่า กิจกรรมต่างๆ ภายในงานเกษตรแม่โพสพ และ Farmers Night ปี 2553 จะแบ่งเป็น 2 ภาคคือ ในภาคกลางวันจะมีขบวนแห่ที่ยิ่งใหญ่ มีนิทรรศการความรู้จากหน่วยงานต่างๆ การประกวดผลผลิตรวงข้าวพันธุ์ชัยนาท 1 สุพรรณบุรี 1 และปทุมธานี 1 ซึ่งเป็นข้าว 3 สายพันธุ์ที่ชาวนานิยมปลูกกันมากที่สุด และยังมีการแข่งขันสีข้าว ตำข้าว สนุกสนานกับการแข่งขันวิ่งผลัดครกตำข้าว การแข่งขันปามะพร้าว การแข่งขันปาข้าวเม่า และการแข่งขันซ่อมเครื่องยนต์ ส่วนในภาคกลางคืน ชมความสวยงามของเหล่าบรรดาสาวงามในการประกวดธิดาชาวนา.
รวีวรรณ สนธิสุวรรณ รายงาน