แต่อย่างไรก็ตาม ตุลาการฯ ระบุว่ากรณีที่เกิดขึ้นยังไม่เข้าข่ายต้องให้มีคำสั่งยุบพรรคการเมืองที่เกี่ยวข้อง
*คำวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญ
ตุลาการฯ ระบุว่า ในคดีนี้ศาลกำหนดประเด็นวินิจฉัย 2 ประเด็น คือ กระบวนการพิจารณาร่างแก้ไขรัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวมีลักษณะที่เป็นการกระทำให้ได้มาซึ่งอำนาจในการปกครองประเทศด้วยวิธีการที่ไม่ชอบตามรัฐธรรมนูญหรือไม่ และการแก้ไขเพิ่มเติมเนื้อหาของร่างฯ ดังกล่าวมีลักษณะเป็นการกระทำเพื่อให้ได้มาซึ่งอำนาจในการปกครองประเทศด้วยวิธีการซึ่งมิได้เป็นไปตามวิถีทางที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญนี้หรือไม่
ทั้งนี้ ศาลเริ่มพิจารณาจากอำนาจในการวินิจฉัยร่างแก้ไขรัฐธรรมนูญ โดยเห็นว่าหรือไม่ประเทศที่นำระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยมาใช้ในการปกครองประเทศ ล้วนมีวัตถุประสงค์และมุ่งหมายออกแบบหรือสร้างกลไลในการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพประชาชนในการจะทำให้ประชาชนมีบทบาทมีส่วนร่วมปกครองประเทศและตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ อีกทั้งสร้างระบบตรวจสอบถ่วงดุล ระหว่างองค์กรหรือสถาบันทางการเมือง ทั้งนี้เพื่อให้เกิดดุลยภาพในการใช้อำนาจประชาธิปไตยซึ่งเป็นของประชาชนตามหลักการแบ่งแยกอำนาจ 3 อำนาจ คือ นิติบัญญัติ บริหาร และตุลาการ
ดังจะเห็นได้จากเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญที่ว่าร่างรัฐธรรมนูญฉบับที่จัดทำใหม่นี้มีสาระสำคัญเพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ร่วมกันของชาวไทยในการรักษาไว้ซึ่งเอกราชและความมั่นคงของชาติ การทำนุบำรุงศาสนาทุกศาสนา การเทิดทูนพระมหากษัตริย์เป็นประมุข การยึดถือระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข เป็นวิถีทางในการปกครองประเทศ การคุ้มครองสิทธิเสรีภาพประชาชน ให้ประชาชนมีบทบาทร่วมในการปกครองและตรวจสอบอำนาจรัฐ การกำหนดกลไกสถาบันการเมืองทั้งฝ่ายนิติบัญญัติ และฝ่ายบริหาร ให้มีดุลยภาพและประสิทธิภาพตามวิถีการปกครองในระบบรัฐสภา รวมทั้งให้สถาบันศาลและองค์กรอิสระอื่นสามารถปฏิบัติหน้าที่โดยถูกต้องสุจริตและเป็นธรรม
จากหลักการดังกล่าวแสดงให้เห็นว่าเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญฉบับนี้มุ่งหมายให้องค์กรหรือสถาบันการเมืองปฏิบัติหน้าที่ด้วยความถูกต้องชอบธรรม มีความเป็นอิสระและซื่อสัตย์สุจริต เห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวมของปวงชนชาวไทยโดยปราศจากการขัดกันแห่งผลประโยชน์ ไม่ประสงค์ให้องค์กรหรือสถาบันการเมืองใดบิดเบือนการใช้อำนาจโดยเบ็ดเสร็จเด็ดขาด ปราศจากความชอบธรรม อีกทั้งไม่ประสงค์ให้องค์กรหรือสถาบันการเมืองใดมาเป็นข้ออ้างในการสนับสนุน ค้ำจุน ในอันที่จะแสวงหาประโยชน์กลุ่มตนหรือพวกพ้องจากการใช้อำนาจนั้นๆ
อย่างไรก็ดี ภายใต้การปกครองในระบอบประชาธิปไตยจะให้ถือมติเสียงข้างมากก็ตาม แต่หากละเลยหรือใช้อำนาจอำเภอใจกดขี่ข่มเหงฝ่ายเสียงข้างน้อย โดยไม่ฟังเหตุผลและขัดหลักการจนทำให้ฝ่ายเสียงข้างน้อยไม่มีที่อยู่ที่ยืนแล้วไซร้จะถือว่าเป็นการปกครองในระบอบประชาธิปไตยได้อย่างไร หากแต่จะกลายเป็นระบอบเผด็จการฝ่ายข้างมาก ขัดแย้งต่อระบอบการปกครองของประเทศอย่างชัดแจ้ง
ซึ่งหลักการพื้นฐานสำคัญนี้ได้รับการยืนยันมาตลอดว่าต้องมีมาตรการป้องกันการใช้อำนาจบิดเบือนการใช้อำนาจตามอำเภอใจของบุคคลหรือกลุ่มบุคคลฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งที่มาใช้อำนาจประชาธิปไตยของประชาชน โดยให้ตั้งมั่นอยู่บนหลักการแห่งการใช้อำนาจอธิปไตยเป็นอำนาจของปวงชนชาวไทย เพื่อให้แต่ละองค์กรหรือสถาบันการเมืองที่ใช้อำนาจอยู่ อยู่ในสถานะที่จะตรวจสอบถ่วงดุลย์และทัดทานเพื่อใช้อำนาจกันได้อย่างเหมาะสม มิใช่แบ่งแยกเป็นพื้นที่อิสระของแต่ละฝ่ายที่จะใช้อำนาจตามอำเภอใจอย่างไรก็ได้ เพราะหากปล่อยให้ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งมีอำนาจเบ็ดเสร็จเด็ดขาด โดยปราศจากการตรวจสอบถ่วงดุลแล้วย่อมเป็นความเสี่ยงอย่างยิ่งที่จะทำให้เกิดความเสียหายและนำพาประเทศชาติให้เสื่อมโทรมลง เพราะความติดหลงและมัวเมาในอำนาจของผู้ถืออำนาจรัฐ
ในการนี้อาจกล่าวได้ว่าองค์กรที่ใช้อำนาจอธิปไตยไม่ว่าจะเป็นประมุขของรัฐ รัฐสภา คณะรัฐมนตรี หรือศาลถูกจัดตั้งขึ้นหรือได้รับมอบอำนาจมาจากรัฐธรรมนูญทั้งสิ้น ดังนั้น การใช้อำนาจขององค์กรเหล่านี้จึงต้องถูกจำกัดการใช้อำนาจทั้งในรูปแบบและเนื้อหา จึงมีผลให้การใช้อำนาจขององค์กรเหล่านี้ไม่สามารถขัดหรือแย้งกับรัฐธรรมนูญได้ โดยเหตุนี้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 จึงได้นำหลักนิติธรรมมากำกับการใช้อำนาจของทุกฝ่ายทุกองค์กร และทุกหน่วยงานของรัฐบาล ภายใต้หลักการว่านอกจากการใช้อำนาจตามกฎหมายที่มีอยู่ทั่วไปแล้ว ยังต้องใช้อำนาจและปฏิบัติหน้าที่ให้ถูกต้องตามหลักนิติธรรมด้วย กรณีจึงใคร่ปฏิบัติตามบทกฎหมายที่เป็นลายลักษณ์อักษร หรือหลักเสียงข้างมากเพียงเท่านั้น แต่ต้องคำนึงถึงหลักนิติธรรมควบคู่กันไปด้วย
การอ้างหลักเสียงข้างมากโดยมิได้คำนึงถึงเสียงข้างน้อย เพื่อหยิบยกมาสนับสนุนการใช้อำนาจตามอำเภอใจเพื่อให้บรรลุเป้าหมายของผู้ใช้อำนาจ ท่ามกลางความทับซ้อนระหว่างผลประโยชน์ส่วนตนหรือกลุ่มบุคคล ผลประโยชน์ของประเทศชาติ และความสงบสุขของประชาชนโดยรวม และการใดก็ตามที่จะนำไปสู่ความเสียหาย เสื่อมโทรมของประเทศชาติ หรือการวิวาทบาดหมางแตกสามัคคีกันรุนแรงระหว่างประชาชน การนั้นย่อมขัดต่อหลักยุติธรรมตามมาตรา 3 วรรค 2 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 ตามมาตรา 68 การใช้อำนาจตามกฎหมายต้องเป็นไปโดยสุจริต จะใช้โดยทุจริต ฉ้อฉลหรือมีประโยชน์ทับซ้อนไม่ได้ เพราะมิฉะนั้นจะทำให้สุจริตชนส่วนใหญ่ของประเทศสูญเสียประโยชน์อันพึงมีพึงได้ให้ไปตกแก่บุคคลหรือคณะบุคคลที่ใช้อำนาจโดยปราศจากความชอบธรรมหลักนิติธรรมถือเป็นแนวทางในการปกครองที่มาจากหลักความยุติธรรมตามธรรมชาติ อันเป็นความเป็นธรรมที่บริสุทธิ์ ปราศจากอคติโดยไม่มีผลประโยชน์ส่วนตนเข้ามาเกี่ยวข้องและแอบแฝง หลักนิติธรรมจึงเป็นหลักสำคัญของกฎหมายที่อยู่เหนือบทบัญญัติที่เป็นลายลักษณ์อักษร ซึ่งรัฐสภา คณะรัฐมนตรี ศาลและองค์กรตามรัฐธรรมนูญ และหน่วยงานต่างๆ ของรัฐต้องยึดถือปฏิบัติ
ส่วนหลักการปกครองตามระบอบประชาธิปไตยหมายถึง การปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพื่อประชาชน มิใช่การปกครองตามแนวคิดของบุคคลใดหรือกลุ่มบุคคลใดบุคคลหนึ่ง และมิใช่การปกครองที่อ้างอิงแต่เพียงฐานอำนาจที่มาจากระบบการเลือกตั้งเท่านั้น ทั้งนี้เนื่องจากหลักการปกครองในระบอบประชาธิปไตยยังมีองค์ประกอบสำคัญหลายประการ การที่องค์กรหรือสถาบันในฐานะผู้ใช้อำนาจมักอ้างเสมอว่า ตนมาจากการเลือกตั้งของประชาชน แต่กลับนำแนวความคิดของบุคคลใดบุคคลหนึ่งหรือกลุ่มบุคคลใดบุคคลหนึ่งมาปฏิบัติ หาใช่วิธีการปกครองแบบประชาธิปไตยที่มีความมุ่งหมายเพื่อประโยชน์สุขของประชาชนโดยส่วนรวมภายใต้หลักนิติธรรมไม่
เนื่องจากประชาธิปไตยไม่ได้หมายถึงเพียงการได้รับเลือกตั้ง หรือชนะการเลือกตั้งเท่านั้น เพราะเสียงส่วนใหญ่จากการเลือกตั้งมีความหมายสะท้อนถึงความต้องการของประชาชนผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้งในแต่ละครั้งเท่านั้น หาใช่เป็นเหตุให้ตัวแทนใช้อำนาจได้ ต้องคำนึงถึงความถูกต้องและชอบธรรมตามหลักนิติธรรมแต่อย่างใด ขณะเดียวกันรัฐธรรมนูญฉบับนี้กำหนดให้มีศาลรัฐธรรมนูญมีอำนาจในการตรวจสอบถ่วงดุลการใช้อำนาจเพื่อให้เป็นไปตามหลักนิติธรรมภายใต้หลักการควบคุมความชอบด้วยรัฐธรรมนูญของกฎหมาย ในการทำให้สิทธิและเสรีภาพของประชาชนได้รับการคุ้มครองเป็นรูปธรรม ควบคู่กับการธำรงและรักษาไว้ซึ่งความเป็นสูงสุดของรัฐธรรมนูญ
ดังจะเห็นได้จากบทบัญญัติรัฐธรรมนูญ มาตรา 216 วรรค 5 ที่ว่า “คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญให้เป็นเด็ดขาด มีผลผูกพันรัฐสภา คณะรัฐมนตรี ศาล และองค์กรอื่นของรัฐ" ประกอบมาตรา 27 ที่ว่า"สิทธิเสรีภาพที่รัฐธรรมนูญนี้รับรองไว้โดยชัดโดยปริยาย ถือโดยคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญย่อมได้รับความคุ้มครองและผูกพันรัฐสภา คณะรัฐมนตรี ศาลรวมทั้งองค์กรตามรัฐธรรมนูญ และหน่วยงานของรัฐโดยตรงในการตรากฎหมาย การใช้บังคับกฎหมาย และการตีความกฎหมายทั้งปวง"
ตุลาการฯ ระบุว่า เมื่อพิจารณาโดยตลอดแล้วเห็นว่าคดีนี้ผู้ร้องใช้สิทธิพิทักษ์รัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญ มาตรา 68 วรรค 2 ด้วยการยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญ โดยอ้างว่าผู้ถูกร้องได้กระทำการเพื่อล้มล้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข หรือเพื่อให้ได้มาซึ่งอำนาจในการปกครองประเทศโดยวิธีการซึ่งไม่ได้เป็นไปตามวิถีทางที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญนี้ ศาลรัฐธรรมนูญจึงมีอำนาจที่จะพิจารณาวินิจฉัยได้
*วินิจฉัยประเด็นแรก
สำหรับการวินิจฉัยในประเด็นที่ 1 กระบวนการพิจารณาร่างแก้ไขรัฐธรรมนูญฯ มีลักษณะที่เป็นการกระทำให้ได้มาซึ่งอำนาจในการปกครองประเทศด้วยวิธีการที่ไม่ชอบตามรัฐธรรมนูญหรือไม่นั้น ศาลเห็นว่าร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมฯ ที่ใช้ระหว่างพิจารณาประชุมร่วมกันของรัฐสภาเป็นฉบับเดียวกับที่มีการยื่นญัตติขอแก้ไขเพิ่มเติมหลักการซึ่งผู้ร้องอ้างว่าไม่ตรงกับที่ได้เสนอให้รัฐสภาพิจารณาในวาระที่ 1 ขั้นรับหลักการโดยมีข้อแตกต่างกันหลายประการ
บันทึกหลักการและเหตุผลร่างรัฐธรรมนูญฉบับที่แก้ไข และบันทึกวิเคราะห์สาระสำคัญของร่างที่แก้ไขไม่ปรากฎว่ามีการลงเลขหน้ากำกับไว้ อีกทั้งไม่มีการเขียนข้อความใดๆ ด้วยลายมือ และเมื่อตรวจสอบปรากฎว่าอักษรที่ใช้ตั้งแต่หน้าที่ 1-33 มีความแตกต่างกันกับตัวอักษรที่ใช้ในบันทึกหลักการและเหตุผลตัวร่างรัฐธรรมนูญที่แก้ไขและบันทึกวิเคราะห์สรุปสาระสำคัญของร่างรัฐธรรมนูญที่แก้ไข เมื่อนำเอกสารประกอบคำร้องของผู้ร้องที่ 1 และผู้ร้องที่ 2 ที่อ้างว่าได้รับแจกในการประชุมรัฐสภาทั้ง 2 ฉบับมีข้อความและเลขหน้าตรงกัน และมีการเติมข้อความต่อท้ายชื่อร่างรัฐธรรมนูญในบันทึกวิเคราะห์สรุปสาระสำคัญในร่างที่แก้ไขด้วยลายมือ และใส่เลขหน้าเรียงลำดับทุกหน้าตั้งแต่หนังสือถึงประธานรัฐสภา เพื่อขอเสนอร่างรัฐธรรมนูญที่แก้ไข รายชื่อส.ส.ที่เข้าชื่อเสนอญัตติ รายชื่อสมาชิกรัฐสภาผู้เข้าชื่อเสนอญัตติ บันทึกหลักการและเหตุผลประกอบร่างรัฐธรรมนูญที่แก้ไข ตัวร่างรัฐธรรมนูญที่แก้ไข และบันทึกวิเคราะห์สรุปสำคัญของร่างรัฐธรรมนูญ รวม 41 หน้า สำหรับอักษรที่ใช้พิมพ์ก็ใช้ตัวอักษรแบบเดียวกันตั้งแต่หน้าแรกถึงหน้าสุดท้าย
นอกจากนี้เมื่อนำเอกสารญัตติขอแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญเกี่ยวกับมาตรา 190 ที่นายประสิทธิ์ โพธิสุธน และพวกเป็นผู้เสนอตามที่เลขาธิการสภาฯ ได้นำส่งศาลมาประกอบการพิจารณาตรวจสอบ ปรากฎว่ามีการใส่เลขหน้าเรียงลำดับด้วยลายมือตั้งแต่หน้าหนังสือถึงประธานรัฐสภา, รายชื่อสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่เข้าชื่อเสนอญัตติ รายชื่อสมาชิกรัฐสภาผู้ร่วมเสนอ บันทึกหลักการและเหตุผล ตัวร่างรัฐธรรมนูญฉบับแก้ไข จนถึงหน้าสุดท้าย ซึ่งเป็นบันทึกวิเคราะห์สรุปสาระสำคัญของร่างที่แก้ไข
อีกทั้งมีการเติมข้อความในชื่อร่างรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยโดยเพิ่มคำว่า “แก้ไขเพิ่มเติม ฉบับที่ พ.ศ.ในหน้าบันทึกวิเคราะห์สรุปสาระสำคัญของรัฐธรรมนูญที่แก้ไข ส่วนตัวอักษรที่ใช้ในการพิมพ์ก็เป็นตัวอักษรลักษณะเดียวกันตั้งแต่หน้าแรกจนถึงหน้าสุดท้าย ลักษณะการใส่เลขหน้าตั้งแต่หน้าแรกถึงหน้าสุดท้าย การแก้ไขที่ร่างแก้ไข การใช้ตัวอักษรที่พิมพ์ตั้งแต่หน้าแรกถึงหน้าสุดท้ายเหมือนกับเอกสารที่ผู้ร้องอ้างว่าได้รับแจกจากการประชุมรัฐสภา
จากข้อเท็จจริงหลักฐานดังกล่าวข้างต้นเชื่อได้ว่าร่างรัฐธรรมนูญฉบับแก้ไขเพิ่มเติมฯ ที่เสนอให้สภาฯ พิจารณาในวาระที่ 1 ขั้นรับหลักการ มิใช่ร่างเดิมที่นายอุดมเดช รัตนเสถียร ยื่นต่อสำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร เมื่อ 20 มี.ค.56 และได้ส่งสำเนาให้สมาชิกรัฐสภาประกอบการประชุม แต่เป็นร่างที่จัดพิมพ์ใหม่ซึ่งมีข้อความแตกต่างจากร่างเดิมหลายประการ ถึงแม้นายสุวิจักษณ์ นาควัชระชัย จะเบิกความว่าก่อนที่บรรจุวาระ หากจำเป็นต้องแก้ไขก็ยังสามารถแก้ไขได้ เพราะนอกจากเป็นการแก้ไขในข้อผิดพลาดเล็กๆ น้อยๆ เช่นพิมพ์ผิด มิใช่เป็นการแก้ไขซึ่งขัดกับหลักการเดิม หากเป็นการแก้ไขที่ขัดหลักการเดิมก็ชอบที่จะมีผู้ร่วมลงชื่อเสนอญัตติตามที่บัญญัติไว้
จากการตรวจสอบของร่างที่มีการแก้ไข ปรากฎว่ามีการเพิ่มเติมเปลี่ยนแปลงหลักการที่สำคัญจากร่างเดิมหลายประการคือ การเพิ่มเติมหลักการโดยมีการแก้ไขเพิ่มเติมมาตรา 116 วรรค 2 และวรรค 1 ของมาตรา 141 ด้วย ประการสำคัญ การแก้ไขเพิ่มเติมมาตรา 116 จะมีผลให้บุคคลผู้เคยดำรงตำแหน่งสมาชิกวุฒิสภา และสมาชิกภาพสิ้นสุดลง สามารถสมัครเป็นสมาชิกวุฒิสภาได้อีกโดยไม่ต้องรอให้พ้นเวลา 2 ปี และมีการดำเนินการที่มีเจตนาปกปิดข้อเท็จจริงโดยไม่แจ้งความจริงว่าได้จัดทำร่างใหม่ให้สมาชิกรัฐสภาทราบทุกคน
เมื่อข้อเท็จจริงเป็นที่ยุติว่าการพิจารณาของที่ประชุมร่วมรัฐสภามิได้นำเอาร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมเกี่ยวกับที่มาส.ว.ฉบับที่นายอุดมเดชและคณะ เสนอต่อสำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎรเมื่อ 20 มี.ค.56 มาใช้ในการพิจารณาในวาระที่ 1 ในวาระรับหลักการ แต่ได้นำร่างที่จัดทำขึ้นใหม่ ซึ่งมีหลักการแตกต่างจากร่างเดิมที่นายอุดมเดช รัตนเสถียร เสนอหลายประการ โดยไม่ได้ปรากฏว่ามีสมาชิกรัฐสภาร่วมลงชื่อเสนอญัตติแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญที่จัดทำเพิ่มเติมขึ้นใหม่แต่อย่างใด มีผลเท่ากับว่าการดำเนินการเสนอร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญที่รัฐสภารับหลักการตามคำร้องนี้ เป็นไปโดยมิชอบด้วยรัฐธรรมนูญมาตรา 291 วงเล็บ 1 วรรค 1 (ยังมีต่อ)