ดร.สุรชัย สถิตคุณารัตน์ ผู้อำนวยการสำนักงานสภานโยบาย การอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัย และนวัตกรรมแห่งชาติ (สอวช.) กล่าวปาฐกถาพิเศษในหัวข้อ "วิทยาศาสตร์ขับเคลื่อนเศรษฐกิจ : พลังปัญญา สู่การพัฒนาที่ยั่งยืน" ในงานสัมมนาเชิงวิชาการ "127 ปี ชาตกาล ดร.ตั้ว ลพานุกรม : จุดประกายวิทยาศาสตร์ สร้างอนาคตชาติ" จัดโดย มูลนิธิ ดร.ตั้ว ลพานุกรม ร่วมกับ กรมวิทยาศาสตร์บริการ (วศ.) ณ ห้องประชุมภูมิบดินทร์ ชั้น 6 อาคารสถาบันพัฒนานักวิทยาศาสตร์ กรมวิทยาศาสตร์บริการ
ดร.สุรชัย ได้สะท้อนให้เห็นความท้าทายในการพัฒนาเศรษฐกิจไทย โดยแบ่งออกเป็น 4 ประเด็น ได้แก่ 1. การค้าระหว่างประเทศ จากการเปลี่ยนแปลงทางด้านภูมิรัฐศาสตร์ (Geopolitics) จึงต้องให้ความสำคัญกับการเคลื่อนไหวของแต่ละประเทศ ทั้งกลุ่มประเทศมหาอำนาจ และประเทศในกลุ่มอาเซียนด้วย ประเด็นต่อมาคือเรื่องห่วงโซ่มูลค่าโลก (Global Value Chain) ที่หลังจากเกิดสถานการณ์โควิดส่งผลให้ห่วงโซ่อุปทานเปลี่ยนไป และอีกประเด็นที่สำคัญคือ กฎระเบียบทางการค้า อาทิ EU Green Deal ซึ่งเป็นนโยบายของสหภาพยุโรปในการมุ่งสู่เป้าหมายความเป็นกลางทางคาร์บอน กลไกการปรับคาร์บอนก่อนข้ามพรมแดน หรือ CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) มาตรการกำหนดราคาสินค้านำเข้าของสหภาพยุโรป หรือการประกาศใช้กฎหมายว่าด้วยสินค้าที่ปลอดจากการตัดไม้ทำลายป่า (EU Regulation on Deforestation-free products: EUDR) ของสหภาพยุโรป ฯลฯ จากประเด็นเหล่านี้ หากไทยไม่ปรับตัวก็จะขายสินค้าไม่ได้และส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจตามมา
2. เทคโนโลยีที่เปลี่ยนแปลงไป ผลิตภาพปัจจัยการผลิตรวม (Total Factor Productivity) ต่ำ เนื่องจากเทคโนโลยีล้าหลัง ต้องมีการพัฒนาเทคโนโลยีใหม่ เช่น Smart Manufacturing, AI และ Synthetic Biology 3. เสถียรภาพทางการเมืองที่มีการเปลี่ยนแปลงและมีความไม่แน่นอน และ 4. เศรษฐกิจในประเทศ ที่มีอัตราการเติบโตต่ำ หนี้ครัวเรือนสูง มีปัญหาความเหลื่อมล้ำ การเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ ทุนมนุษย์ทั้งนี้ เพื่อให้เศรษฐกิจเดินหน้า ดร.สุรชัย กล่าวว่า สอวช. ได้ออกแบบนโยบายเชิงบูรณาการในหลายด้าน โดยยกตัวอย่างนโยบายที่สำคัญใน 5 นโยบาย ได้แก่ 1. การส่งเสริมมหาวิทยาลัยจัดตั้ง Holding Company ปลดล็อกข้อจำกัดให้มหาวิทยาลัยและสถาบันวิจัยของรัฐร่วมลงทุนกับเอกชนโดยตรง ต่อยอดจากงานวิจัยให้ไปสู่เชิงพาณิชย์ได้ ปัจจุบันมีมหาวิทยาลัยจัดตั้ง Holding Company แล้ว 12 แห่ง มีทุนจดทะเบียนกว่า 500 ล้านบาท และเกิดการลงทุนในสตาร์ทอัพมากกว่า 100 บริษัท 2. การพัฒนากำลังคนด้านเซมิคอนดักเตอร์ โดยมีเป้าหมายผลิตและพัฒนากำลังคน 86,680 คน ภายในระยะเวลา 5 ปี ตั้งศูนย์ฝึกอบรม 6 แห่ง ให้สามารถผลิตคนตอบโจทย์ภาคอุตสาหกรรมได้ 3. หลักสูตร Higher Education Sandbox เพื่อตอบโจทย์ภาคอุตสาหกรรม ลดขั้นตอนการจัดทำหลักสูตร ปรับระบบการจัดการศึกษาร่วมกับภาคอุตสาหกรรม โดยมีหลักสูตรใหม่ที่ได้รับการอนุมัติแล้ว 24 หลักสูตร
4. การผลักดันส่งเสริมอุตสาหกรรม Future Food สอวช. ได้สนับสนุนการทำงานของ สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ในการจัดทำข้อมูล Positive List หรือ บัญชีรายการกล่าวอ้างทางสุขภาพของสารสำคัญ (Health Claims) ซึ่งผู้ประกอบการสามารถนำไปใช้บนฉลากผลิตภัณฑ์ หรือในการโฆษณาได้ทันที รวมถึงการขับเคลื่อนอุตสาหกรรมกลุ่มอาหารที่มีวัตถุประสงค์พิเศษ (Foods for Special Dietary Use: FSDU) และ 5. การจัดทำ E- Commercial and Innovation Platform ขยายตลาดสินค้านวัตกรรม ยกระดับผู้ประกอบการนวัตกรรมให้เข้าถึงตลาดออนไลน์ระดับโลก ใช้ข้อมูลและแพลตฟอร์มดิจิทัลเพื่อเพิ่มขีดความสามารถการแข่งขันของกลุ่ม SMEs
ดร.สุรชัย กล่าวถึงแนวทางการพัฒนาเศรษฐกิจโดยใช้การอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัย และนวัตกรรม (อววน.) ในระยะต่อไป ใน 5 แนวทาง ได้แก่ 1. กรอบนโยบายด้านอุดมศึกษา พบว่ามีช่องว่าง คือ 1. สัดส่วนการจ้างงานกำลังคนทักษะสูงในตลาดแรงงาน 2. การเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยี และ 3. ช่องว่างทักษะแรงงาน (Skill Gap) จึงต้องมีการศึกษาทิศทางความต้องการกำลังคน เพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงในอนาคต และความต้องการในบริบทเชิงพื้นที่และสังคม มีแนวทางจัดทำแผนและนำร่องกลไกการพัฒนากำลังคนทักษะสูงตามความต้องการของประเทศ รวมถึงจัดทำข้อเสนอการปรับบทบาทสถาบันอุดมศึกษา และระบบนิเวศการพัฒนากำลังคนทักษะสูง 2. กรอบนโยบายด้าน ววน. มีเป้าหมายหลักในการใช้ ววน. เพื่อการรับมือปัญหาสิ่งแวดล้อมและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศได้อย่างยั่งยืน ววน. กับการพัฒนาสังคม ชุมชน และพื้นที่ เพื่อสร้างสังคมปลอดภัย สงบสุข และเท่าเทียม และ ววน. เพื่อการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจที่มีความมั่นคง มั่งคั่ง 3. ตัวอย่างกรอบการพัฒนาอุตสาหกรรม: เซมิคอนดักเตอร์และอิเล็กทรอนิกส์ขั้นสูง พัฒนาอุตสาหกรรม Semiconductor และอิเล็กทรอนิกส์ขั้นสูง เพื่อก้าวสู่การเป็นผู้นำการผลิตในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 4. การยกระดับ SMEs สู่ผู้ประกอบการธุรกิจฐานนวัตกรรม หรือ IDEs (Innovative Driven Enterprises) สนับสนุน SMEs เพิ่มการเข้าถึงเทคโนโลยี ยกระดับผลิตภาพการผลิต เพิ่มคุณภาพและต่อยอดนวัตกรรม และ 5. การพัฒนาเชิงพื้นที่และลดความเหลื่อมล้ำ มีเป้าหมายในการยกระดับมหาวิทยาลัยเป็นศูนย์กลางพัฒนาสังคมและเศรษฐกิจพื้นที่ ลดความเหลื่อมล้ำเชิงพื้นที่ สร้างโอกาสที่เป็นธรรม และเพิ่มการจ้างงานคุณภาพและเศรษฐกิจฐานความรู้ในภูมิภาค