ดร.นพดล กรรณิกา ผู้อำนวยการศูนย์วิจัยความสุขชุมชน มหาวิทยาลัยอัสสัมชัญ โดยการสนับสนุนทุนวิจัยของศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศ และการสื่อสาร สำนักงานปลัดกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (ศทส.สป.พม.) เปิดเผยผลวิจัยเชิงสำรวจ เรื่อง สถานการณ์ครอบครัวไทย กรณีศึกษาหัวหน้าครัวเรือนหรือตัวแทนจาก 4 จังหวัดนำร่อง ได้แก่ จังหวัดพังงา สมุทรสาคร ยโสธร และนครสวรรค์ จำนวน 41,886 ตัวอย่าง โดยทำการเก็บข้อมูลทุกตำบล รวมทั้งสิ้น 341 ตำบล ระยะเวลาในการดำเนินโครงการครั้งนี้ ตั้งแต่วันที่ 6 พฤษภาคม — 12 ตุลาคม 2554 ที่ผ่านมา
จากการใช้หลักสถิติวิจัยวิเคราะห์องค์ประกอบความเข้มแข็งของสถาบันครอบครัว พบว่า องค์ประกอบที่สำคัญ อันดับแรก ได้แก่ ความเข้มแข็งของชุมชน ได้ 74.0 คะแนน หมายความว่า สถาบันครอบครัวจะเข้มแข็งได้จำเป็นต้องให้ชุมชนสนับสนุนให้ครอบครัวมีการปรับตัวในภาวะยากลำบากจากภัยพิบัติต่างๆ ส่งเสริมให้มีกิจกรรมสร้างความเข้มแข็งในครอบครัวเพื่อเป็นทุนในการป้องกันปัญหาต่างๆ และสัมพันธภาพที่เกิดขึ้นอย่างดีระหว่างครอบครัวในชุมชน
อันดับที่สอง ได้แก่ การพึ่งพาตนเองในระดับชุมชน ได้ 73.5 คะแนน หมายถึง การที่ชุมชนมีการส่งเสริมให้ครอบครัวพึ่งพาตนเองทั้งด้านเศรษฐกิจ ข้อมูลข่าวสาร และสุขภาพ
อันดับที่สาม ได้แก่ ทุนทางสังคมของครอบครัว ได้ 56.4 คะแนน หมายถึง ความรู้สึกไว้วางใจ ปลอดภัย และภาคภูมิใจที่เป็นส่วนหนึ่ง ของชุมชน ได้แก่ เข้าร่วมกิจกรรม มีระบบเตือนภัยทางสังคมและสิ่งที่เอื้อต่อครอบครัว
อันดับที่สี่ ได้แก่ การปรับตัวของครอบครัว ได้ 45.6 คะแนน หมายถึง ความสามารถของครอบครัวในการปรับตัวในภาวะยากลำบาก ความสามารถของครอบครัวในการจัดการปัญหาต่างๆ สามารถหลีกเลี่ยงภาวะเสี่ยงที่จะเกิดขึ้นได้
อันดับที่ห้า ได้แก่ การพึ่งพาตนเองของครอบครัว ได้ 31.1 คะแนน หมายถึง ความสามารถของครอบครัวในการพึ่งพาตนเองทั้งทางเศรษฐกิจ ข้อมูลข่าวสารและสุขภาพ
อันดับที่หก ได้แก่ สัมพันธภาพของสมาชิกในครอบครัว ได้ 13.9 คะแนน หมายถึง ความมุ่งมั่นในการสร้าง และรักษาความเป็นครอบครัว โดยการเอาใจใส่ ดูแล ช่วยเหลือ สนับสนุนซึ่งกันและกัน มีการแสดงออกซึ่งความรัก ความผูกพันต่อกันภายในครอบครัว อันดับที่เจ็ด ได้แก่ การปราศจากปัญหาของชุมชน ได้ 3.5 คะแนน หมายถึง ชุมชนสามารถปลอดจากปัญหา แหล่งอบายมุข และโรคภัยไข้เจ็บติดเชื้อต่างๆ เป็นต้น
นอกจากนี้เมื่อถามถึงระดับความเข็มแข็งของครอบครัวไทย ในภาพรวม 4 จังหวัด พบว่ามีเพียงร้อยละ 0.8 เท่านั้นที่เข้มแข็งมาก ร้อยละ 16.9 เข้มแข็งปานกลาง ร้อยละ 30.2 เข้มแข็งน้อย ร้อยละ 28.9 เข้มแข็งน้อยมาก และร้อยละ 23.2 เข้มแข็งน้อยที่สุด เมื่อศึกษาลงไปในรายจังหวัดพบว่าจังหวัดที่น่าเป็นห่วงคือจังหวัดสมุทรสาคร เพราะครอบครัวที่เข้มแข็งน้อยที่สุดมีอยู่ถึงร้อยละ 47.5
และผลการประเมินสถานการณ์ความเข้มแข็งของสถาบันครอบครัวไทย โดยภาพรวมใน 4 จังหวัดที่ถูกศึกษาพบว่า ไม่ผ่านเกณฑ์เฉลี่ยสูงถึงร้อยละ 80.5 ของครอบครัวทั้งหมด ที่ผ่านเกณฑ์มีเพียงร้อยละ 19.5 เท่านั้น โดยจังหวัดที่ไม่ผ่านเกณฑ์มากที่สุดได้แก่จังหวัดสมุทรสาครที่มีสูงถึงร้อยละ 89.3 รองลงมาคือจังหวัดนครสวรรค์ที่ไม่ผ่านเกณฑ์ร้อยละ 84.5 อันดับที่สามได้แก่จังหวัดยโสธรไม่ผ่านเกณฑ์ร้อยละ 76.6 และอันดับที่สี่ได้แก่จังหวัดพังงาที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐานร้อยละ 68.8 ตามลำดับ
ยิ่งไปกว่านั้น เมื่อพิจารณาโดยภาพรวมขององค์ประกอบที่มีความสำคัญต่อความเข้มแข็งของครอบครัว พบว่า ความเข็มแข็งของชุมชนในภาพรวมไม่ผ่านเกณฑ์ประเมิน ถึงร้อยละ 91.1 มีเพียงร้อยละ 8.9 ที่ผ่านเกณฑ์ประเมิน ในขณะที่การพึ่งพาตนเองในระดับชุมชนในภาพรวม ร้อยละ 54.9 ผ่านเกณฑ์ประเมิน ร้อยละ 45.1 ไม่ผ่านเกณฑ์ประเมิน
ส่วนตัวชี้วัดด้านทุนทางสังคมของครอบครัวโดยภาพรวมร้อยละ 16.9 ผ่านเกณฑ์ประเมิน แต่ส่วนใหญ่หรือร้อยละ 83.1 ไม่ผ่านเกณฑ์ประเมิน อย่างไรก็ตาม เมื่อศึกษาถึงการปรับตัวของครอบครัวในภาพรวม พบว่าร้อยละ 56.9 ผ่านเกณฑ์ประเมิน แต่ร้อยละ 43.1 ไม่ผ่านเกณฑ์ประเมิน
นอกจากนี้ ด้านการพึ่งพาตนเองของครอบครัว พบว่า ร้อยละ 50.4 ผ่านเกณฑ์ประเมิน แต่ร้อยละ 49.6 ไม่ผ่านเกณฑ์ประเมิน และส่วนใหญ่หรือร้อยละ 74.0 ผ่านเกณฑ์ประเมินด้านสัมพันธภาพของสมาชิกในครอบครัว แต่ร้อยละ 26.0 ไม่ผ่านเกณฑ์ประเมิน อย่างไรก็ตาม ตัวชี้วัดด้านการปราศจากปัญหาของชุมชนโดยภาพรวมผ่านเกณฑ์ร้อยละ 94.2 ไม่ผ่านเกณฑ์ร้อยละ 5.8 ในการศึกษาครั้งนี้
ผอ.ศูนย์วิจัยความสุขชุมชน กล่าวว่า จากการวิจัยครั้งนี้จะพบว่า ความเข้มแข็งของสถาบันครอบครัวไทยโดยภาพรวม ไม่ผ่านเกณฑ์เพราะยังไม่มีความสัมพันธ์ที่ดีต่อกันอย่างเพียงพอระหว่างครอบครัวในแต่ละชุมชน ยังไม่มีการส่งเสริมการมีส่วนร่วมของแต่ละครอบครัวในการช่วยคิดช่วยทำกิจกรรมสร้างสรรค์ภายในชุมชนอย่างเพียงพอ จึงเสนอให้รัฐบาล หน่วยงานภาครัฐและแกนนำภาคประชาชนนำกิจกรรมที่มีพลังมากพอที่จะนำแต่ละครอบครัวออกมาทำกิจกรรมร่วมกันในชุมชน เช่น กิจกรรมด้านสุขภาวะ จัดสภาพแวดล้อมทางกายภาพในชุมชนให้น่าอยู่ การมีกิจกรรมด้านนันทนาการร่วมกัน จัดหาความสนใจร่วมกันของแต่ละครอบครัวในชุมชนที่บางชุมชนอยากจัดกิจกรรมด้านการศึกษาพิเศษให้กับบุตรหลานของตนเอง หรือบางชุมชนแต่ละครอบครัวอาจสนใจกิจกรรมส่งเสริมด้านอาชีพ หารายได้พิเศษ เป็นต้น
จากการพิจารณาลักษณะทั่วไปของตัวอย่างในภาพรวม 4 จังหวัด พบว่า ร้อยละ 51.6 ระบุไม่ใช่หัวหน้าครอบครัว ร้อยละ 48.4 ระบุเป็นหัวหน้าครอบครัว ร้อยละ 18.1 ระบุมีจำนวนสมาชิกในบ้านหลังเดียวกันไม่เกิน 2 คน ร้อยละ 25.2 ระบุมีจำนวนสมาชิกในบ้านหลังเดียวกัน 3 คน ร้อยละ 25.4 ระบุมีจำนวนสมาชิกในบ้านหลังเดียวกัน 4 คน ร้อยละ 16.6 ระบุมีจำนวนสมาชิกในบ้านหลังเดียวกัน 5 คน ร้อยละ 14.7 ระบุมีจำนวนสมาชิกในบ้านหลังเดียวกันมากกว่า 5 คนขึ้นไป ร้อยละ 81.0 ระบุมีจำนวนครอบครัวที่อยู่ในบ้านหลังเดียวกัน 1 ครอบครัว ร้อยละ 17.1 ระบุมีจำนวนครอบครัวที่อยู่ในบ้านหลังเดียวกัน 2 ครอบครัว ร้อยละ 1.9 ระบุมีจำนวนครอบครัวที่อยู่ในบ้านหลังเดียวกัน 3 ครอบครัวขึ้นไป ร้อยละ 22.3 ระบุรายได้ครอบครัวเฉลี่ยต่อเดือนต่ำกว่า 5,000 บาท ร้อยละ 32.4 ระบุ 5,000-9,999 บาท ร้อยละ 18.6 ระบุ 10,000-14.999 บาท ร้อยละ 9.7 ระบุ 15,000-19,999 บาท ร้อยละ 7.5 ระบุ 20,000-24,999 บาท ร้อยละ 2.3 ระบุ 25,000-29,999 บาท ร้อยละ 7.2 ระบุ 30,000 บาทขึ้นไป ร้อยละ 85.8 ระบุที่อยู่อาศัยเป็นของตนเองทั้งบ้านและที่ดิน และร้อยละ 14.2 ระบุไม่ใช่ของตนเอง เช่น บ้านเช่า เป็นเจ้าของบ้านแต่ต้องเช่าที่ดิน
โปรดพิจารณารายละเอียดดังตาราง
ลำดับที่ องค์ประกอบ ค่าคะแนน
1 ความเข้มแข็งของชุมชน หมายถึง การที่ชุมชนมีการส่งเสริม สนับสนุนให้ครอบครัวมีการปรับตัว 74.0
ในภาวะยากลำบาก และหลีกเลี่ยงความเสี่ยงจากภัยต่างๆ ทั้งทางด้านสังคมและภัยธรรมชาติ
รวมทั้งการส่งเสริมให้มีกิจกรรมเพื่อสร้างความเข้มแข็งในครอบครัวเพื่อเป็นทุนในการเป็น
เกราะป้องกันปัญหาต่างๆ อีกทั้งสร้างสัมพันธภาพที่จะเกิดขึ้นอย่างดีระหว่างครอบครัวในชุมชน
2 การพึ่งพาตนเองในระดับชุมชน หมายถึง การที่ชุมชนมีการส่งเสริมให้ครอบครัวพึ่งพาตนเอง 73.5
ทั้งทางด้านเศรษฐกิจ ข้อมูลข่าวสาร และสุขภาพ
3 ทุนทางสังคมของครอบครัว หมายถึง ความรู้สึกไว้วางใจ ปลอดภัย และภาคภูมิใจที่เป็นส่วนหนึ่ง 56.4
ของชุมชน ได้แก่ การเข้าร่วมกิจกรรม การมีระบบเตือนภัยทางสังคม และสิ่งที่เอื้อต่อครอบครัว
4 การปรับตัวของครอบครัว หมายถึง ความสามารถของครอบครัวในการปรับตัวในภาวะยากลำบาก 45.6
และความสามารถของครอบครัวในการจัดการกับปัญหาต่างๆ สามารถหลีกเลี่ยงภาวะเสี่ยงที่จะเกิดขึ้น
5 การพึ่งพาตนเองของครอบครัว หมายถึง ความสามารถของครอบครัวในการพึ่งพาตนเองทั้งทางด้าน 31.1
เศรษฐกิจ ข้อมูลข่าวสาร และสุขภาพ
6 สัมพันธภาพของสมาชิกในครอบครัว หมายถึง ความมุ่งมั่นในการสร้าง และรักษาความเป็นครอบครัว 13.9
โดยการเอาใจใส่ ดูแล ช่วยเหลือ สนับสนุนซึ่งกันและกัน มีการแสดงออกซึ่งความรัก ความผูกพัน
ต่อกันภายในครอบครัว
7 การปราศจากปัญหาของชุมชน หมายถึง ชุมชนสามารถปลอดจากปัญหา แหล่งอบายมุข และโรคติดเชื้อต่างๆ 3.5
ตารางที่ 2 แสดงค่าร้อยละของตัวอย่างที่ระบุระดับความเข้มแข็งของครอบครัวไทย
ลำดับที่ พื้นที่ ระดับความเข้มแข็งของครอบครัว
เข้มแข็ง ปานกลาง น้อย น้อยมาก เข้มแข็ง
มาก น้อยที่สุด
1 ภาพรวม 4 จังหวัด 0.8 16.9 30.2 28.9 23.2
2 พังงา 1.7 27.3 35.3 27.7 8
3 สมุทรสาคร 0.9 8.8 24.2 18.6 47.5
4 ยโสธร 0.6 20.5 35.4 32.6 10.9
5 นครสวรรค์ 0.6 13.4 27 30.1 28.9
ตารางที่ 3 แสดงค่าร้อยละของตัวอย่างที่ระบุผลการประเมินสถานการณ์ความเข้มแข็งของครอบครัวไทยตามเกณฑ์มาตรฐาน
ลำดับที่ พื้นที่ ผลการประมินสถานการณ์ความเข้มแข็งของครอบครัวไทย*ผ่านเกณฑ์ ไม่ผ่านเกณฑ์
1 ภาพรวม 4 จังหวัด 19.5 80.5
2 พังงา 31.2 68.8
3 สมุทรสาคร 10.7 89.3
4 ยโสธร 23.4 76.6
5 นครสวรรค์ 15.5 84.5
หมายเหตุ เกณฑ์มาตรฐานในการวัดความเข้มแข็งของครอบครัว ได้ถูกกำหนดมาจากโครงการวิจัยการศึกษาและพัฒนาแบบจำลองประเมินสถานการณ์ครอบครัวไทย ซึ่งจัดทำโดยสำนักงานกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคง ของมนุษย์ ร่วมกับคณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ในปี 2552
ที่ 4 แสดงค่าร้อยละของตัวอย่างที่ระบุผลการประเมินสถานการณ์ความเข้มแข็งของครอบครัวไทยในแต่ละองค์ประกอบตามเกณฑ์มาตรฐานความเข้มแข็งของครอบครัวไทย
ลำดับที่ องค์ประกอบที่มีความสำคัญ ภาพรวม พังงา สมุทรสาคร ยโสธร นครสวรรค์
ต่อความเข้มแข็ง 4 จังหวัด
ของครอบครัว ผ่าน ไม่ ผ่าน ไม่ ผ่าน ไม่ ผ่าน ไม่ ผ่าน ไม่
เกณฑ์ ผ่าน เกณฑ์ ผ่าน เกณฑ์ ผ่าน เกณฑ์ ผ่าน เกณฑ์ ผ่าน
เกณฑ์ เกณฑ์ เกณฑ์ เกณฑ์ เกณฑ์
1 ความเข้มแข็งของชุมชน 8.9 91.1 22.1 77.9 5.5 94.5 8.3 91.7 5.4 94.6
2 การพึ่งพาตนเองในระดับชุมชน 54.9 45.1 58.4 41.6 21.8 78.2 71 29 53.7 46.3
3 ทุนทางสังคมของครอบครัว 16.9 83.1 14.8 85.2 2.2 97.8 24.6 75.4 17.5 82.5
4 การปรับตัวของครอบครัว 56.9 43.1 61.1 38.9 62.3 37.7 71.1 28.9 45.6 54.4
5 การพึ่งพาตนเองของครอบครัว 50.4 49.6 68.5 31.5 51.7 48.3 38.9 61.1 50.2 49.8
6 สัมพันธภาพของสมาชิกใน 74 26 81.2 18.8 81.4 18.6 66.4 33.6 73.6 26.4
ครอบครัว
7 การปราศจากปัญหาของชุมชน 94.2 5.8 80.9 19.1 87.6 12.4 98.6 1.4 98.2 1.8
ลำดับที่ คุณลักษณะทั่วไป ภาพรวม พังงา สมุทรสาคร ยโสธร นครสวรรค์4 จังหวัด 1 สถานะในครอบครัว
หัวหน้าครอบครัว 48.4 52.9 42.5 44.4 50.7
ไม่ใช่หัวหน้าครอบครัว 51.6 47.1 57.5 55.6 49.3
รวมทั้งสิ้น 100 100 100 100 100
2 จำนวนสมาชิกในบ้านหลังเดียวกัน
ไม่เกิน 2 คน 18.1 13.2 9.7 18.1 22.2
3 คน 25.2 27.3 24.5 21.6 26.6
4 คน 25.4 30 28.6 23.8 24.1
5 คน 16.6 18.9 19.4 18.1 14
มากกว่า 5 คนขึ้นไป 14.7 10.6 17.8 18.4 13.1
รวมทั้งสิ้น 100 100 100 100 100
3 จำนวนครอบครัวที่อยู่ในบ้านหลังเดียวกัน
1 ครอบครัว 81 83.6 80 74.6 84.1
2 ครอบครัว 17.1 15.7 16.7 23.1 14.2
3 ครอบครัวขึ้นไป 1.9 0.7 3.3 2.3 1.7
รวมทั้งสิ้น 100 100 100 100 100
4 รายได้ครอบครัวเฉลี่ยต่อเดือน
ต่ำกว่า 5,000 บาท 22.3 1 1.2 47.1 21.6
5,000-9,999 บาท 32.4 29.4 23 30.5 37.2
10,000-14.999 บาท 18.6 30.4 22 11 17.8
15,000-19,999 บาท 9.7 17.8 17.6 4 7.8
20,000-24,999 บาท 7.5 10.5 14.6 3.2 6.9
25,000-29,999 บาท 2.3 4 5.8 0.6 1.7
30,000 บาทขึ้นไป 7.2 6.9 15.8 3.6 7
รวมทั้งสิ้น 100 100 100 100 100
5 ความเป็นเจ้าของที่อยู่อาศัย
เป็นของตนเองทั้งบ้านและที่ดิน 85.8 90 54.2 92 89.4
ไม่ใช่ของตนเอง เช่น บ้านเช่า 14.2 10 45.8 8 10.6
เป็นเจ้าของบ้านแต่ต้องเช่าที่ดิน
รวมทั้งสิ้น 100 100 100 100 100
--เอแบคโพลล์--